Het medialandschap in kaart

Medialandschap als ecologische metafoor

“Veel onderzoek is gericht op het factchecken en debunken van individuele berichten: is een bericht waar en hoe kom je daarachter?” vertelt Jeroen. “En dat is een belangrijke methode, maar er zitten ook beperkingen aan. Op deze manier krijgt een bericht juist meer aandacht en wordt het effect ervan versterkt. Daarom gebruikten we voor ons onderzoek als uitgangspunt de ecologische metafoor van ‘het medialandschap’; een nieuwe vorm van mediawijsheid uit het boek You are Here van Whitney Phillips en Ryan M. Milner. Alles in het medialandschap is met elkaar verbonden. Gebruikers bewegen zich door dit landschap, maken keuzes en zitten soms vast in de vervuiling van desinformatie.”

Huidige landschap in kaart

In samenwerking met Beeld en Geluid, de KB en mediagebruikers brachten de onderzoekers het medialandschap in kaart. Jeroen: “Om te onderzoeken wat mensen nodig hebben om dit landschap te begrijpen en erdoorheen te navigeren ontwikkelden we tools voor mediagebruikers. Deze maken het makkelijker om desinformatie en betrouwbare informatie te herkennen.”

Creatieve tools

“Zo brachten we onder andere het medialandschap letterlijk in kaart door een landkaart te maken rondom het onderwerp ‘gewichtsverlies’. Hoe komt de informatie over gewichtsverlies terug op verschillende platformen en hoe is dat met elkaar verbonden? Ook onderzochten we hoe we met behulp van Generatieve AI verhalen konden vertellen over de reis die gebruikers in het medialandschap aflegden. Hieruit bleek al snel dat AI niet altijd even neutraal is. Een andere tool die we ontwikkelden is een digitaal magazine in samenwerking met VersPers. Deze kreeg de vorm van een escape-magazine waarin lezers verschillende keuzes kunnen maken. Lezers zitten vast in een bepaald deel van het medialandschap waar ze zichzelf vervolgens uit moet puzzelen.”

Overal op het internet

“Veel van wat we weten over desinformatie komt voort uit Amerikaans onderzoek, ” vertelt Elise van Schaik, Projectcoördinator bij SIDN fonds. “Dit project biedt inzicht in de Nederlandse context. Desinformatie vinden we overal op het internet en beperkt zich niet tot één platform. Dit project laat zien hoe desinformatie over het thema gewichtsverlies op de verschillende platformen naar voren komt. Het is dan ook heel passend dat ze een landkaart gemaakt hebben om dit inzichtelijk te maken.”

Reflecteren op gedrag en mediagebruik

Al deze tools vormen een reflectieve benadering om mediagebruikers uit te nodigen op een andere manier naar het medialandschap te kijken en na te denken over hun eigen rol hierin. Jeroen: “Toen we in gesprek gingen met mediagebruikers, ontdekten we dat zij snel overgaan tot factchecken als er sprake is van desinformatie. Factchecken gaat over de verantwoordelijkheid van de mediagebruiker om individuele content te checken. Maar dit is in werkelijkheid veel dynamischer. Belangrijker is namelijk de relatie van een mediagebruiker tot bepaalde content. We proberen mediagebruikers met deze tools te stimuleren om op hun eigen gedrag en mediagebruik te reflecteren, zodat er uiteindelijk een andere vorm van mediawijsheid ontstaat. Ons onderzoek was relatief klein en verkennend van aard, maar biedt een mooie basis voor vervolgonderzoek.”

Steun van SIDN fonds

Ook SIDN fonds houdt zich bezig met de vraag hoe gebruikers meer mogelijkheden geboden kunnen worden om hun eigen relatie met het medialandschap verder vorm te geven en te versterken. “SIDN fonds heeft een aanzienlijke rol gespeeld bij het mogelijk maken van ons verkennende onderzoek en het betrekken van partners uit het werkveld,” vertelt Jeroen. “We ontvingen niet alleen financiële steun, maar kwamen ook in contact met medeonderzoekers die met meer of minder gerelateerd onderzoek bezig waren. Daarnaast hielp SIDN fonds ons bij het verspreiden van onze eerste inzichten, waardoor we in contact kwamen met mensen die zich later in het proces bij ons onderzoek aansloten.”