De manier waarop technologie en het internet invloed hebben op ons leven verandert. Waar je het internet voorheen bezocht is het nu een alom aanwezig systeem geworden. Marleen Stikker, internetpionier en oprichter van Waag, beschrijft het als een black box. Een complex, moeilijk leesbaar systeem, waarin jij zelf niet kunt bepalen wat je wel en niet kunt lezen of wat je wel en niet kunt doen. Stikker spreekt hierover tijdens SIDN Connect 2018. Ze geeft ons alvast een voorproefje en deelt haar toch optimistische blik op de toekomst van technologie en het internet.
Marleen: “Ik ben nieuwsgierig naar de manier waarop technologie onze wereld verandert. Het zijn instrumenten, artefacten, die wij als mens ontwikkelen. Technologie is niet neutraal.” Niet neutraal in de manier waarop je technologie ontwikkelt, maar ook hoe je de wereld ermee beïnvloedt. “Het levert systeemverandering op, juist dat vind ik interessant. Hoe werkt het en wat zijn de effecten ervan? En hoe kun je hier meer richting aan geven?” Vooral dat laatste drijft Marleen. Ze staat daarom niet aan de zijlijn, maar doet volop mee, ontdekt en onderzoekt alles eromheen. Ook iets wat Waag kenmerkt.
Waag
Stikker richtte bijna 25 jaar geleden Waag op. Een plek waar een rijk gezelschap aan kunstenaars, wetenschappers en actieve burgers zich inzet voor open, eerlijke en inclusieve technologie. Waag onderzoekt vanuit een do-it-yourself-perspectief. Zij zet zich in voor democratisering van technologie en ontwikkelt moderne vormen van educatie en interactie. Van biotechnologie tot informatietechnologie, van thema’s als digitale identiteit en Trusted Internet tot oplossingen zoals de FairPhone. “Alle vormen van technologie zijn verweven geraakt met internet, het zit overal. Wij exploreren alles eromheen”, aldus Stikker.
Technologie is niet neutraal
Technologie en internet zijn dus onlosmakelijk met onze samenleving verbonden. Dit heeft zowel een gunstig als ongunstig effect. Marleen: “Ik denk dat heel veel technologieën een black box zijn, niet alleen het internet. Je hebt leesbare code, maar ook onleesbare code. Een groot deel van de technologie die nu in onze apparaten zit is niet leesbaar. Je kunt niet zien wat voor effect deze heeft, wat de bedoeling ervan is en wat voor keuzes erin gemaakt zijn.” Dan moet je denken aan algoritmes in financiële producten, in databases van zoekmachines, in social media.
Marleen: “We hebben een samenleving gebouwd waarin die technologie in belangrijke mate bepaalt wat exclusie en inclusie is. Wat je wel en niet kunt lezen. Wat je wel en niet kunt doen. Zonder dat we daar democratisch toezicht op hebben of een manier hebben om te kunnen zien wat daar nou precies gaande is. Het is volledig vervlochten geraakt met kapitaalstromen, financiële markten. Partijen als de Big Five hebben toegang tot kapitaal en kunnen daarmee verder uitbreiden. Hierdoor ontstaat er een machtsconcentratie rond het internet. Overheden hebben ongelimiteerde toegang tot onze data. Dat heeft Snowden ons natuurlijk ook verteld. Een USB, je telefoon, eigenlijk kun je niks écht vertrouwen. Onze afhankelijkheid van data en de mate waarin daar onzorgvuldig of zelfs fout mee omgegaan wordt, is op dit moment gigantisch.” Men wordt nu pas wakker, ondanks het kritische geluid dat Stikker en anderen met haar al een tijd lang uiten.
“Juist dit is een interessant moment, we kunnen nu doorpakken.”
Open en transparant
Het is belangrijk dat we niet accepteren hoe het nu gaat. Wat kunnen we ertegen doen? Volgens Marleen ligt een grote verantwoordelijkheid bij overheden. “Wij hebben een rechtstaat en houden toezicht op alle markten. Er moet regelgeving komen zodat men geen technologische producten kan afnemen die niet beschermd zijn. Je kunt de verantwoordelijkheid niet alleen bij mensen zelf leggen. Een democratie hoort mensen te beschermen tegen vals spel.” Natuurlijk is zelfbewustzijn en digitale geletterdheid belangrijk, maar zoals Marleen schetst is dit, door de onleesbare onderdelen van technologie, niet altijd mogelijk.
Een eerste stap die Stikker deelt is dat bedrijven hun algoritmes prijsgeven. Of in ieder geval onder toezicht van een derde partij laten zien. Iets waar we nog lang niet zijn. Een ander perspectief is dat je bepaalt dat beslissingen niet aan technologieën overgelaten mogen worden. Je mag je besluitvorming laten assisteren door technologie, maar het niet volledig aan een systeem overlaten. Dan moet je denken aan beslissingen zoals: heb je recht op een baan, heb je recht op een uitkering en heb je voorrang op de snelweg als je het hebt over zelfrijdende auto’s. Informatie die je zelf niet toebedeeld krijgt.
Toch optimistisch
Datamisbruik, serieuze beslissingen die worden genomen op basis van technologie en hackers; de problemen rondom ons digitale bestaan lijken gigantisch. Het is verschrikkelijk, dus laten we het maar zitten? Zeker niet. Integendeel zelfs. Volgens Marleen is dit juist een interessant moment om door te pakken. “In 2010 kwamen de eerste opstandjes tegen Facebook. Met het Facebook Liberation Army (FLA) organiseerden we in 2014 een Facebook Farewell Party in de Stadsschouwburg Dat was een ongemakkelijk feestje. Veel mensen wilden niet weg bij Facebook. Nu 4 jaar later is Lubach onderdeel geworden van de FLA en komt hij ermee op nationale televisie. Je ziet dat het ongemak en de druk op Facebook toeneemt. Met de Europese privacywetgeving wordt het mogelijk grote boetes op te leggen. De journalistiek legt steeds meer bloot wat er gaande is en hoe kapitaalstromen en macro-politieke belangen onze sociale media beïnvloeden. 2018 markeert het keerpunt dat we niet meer naïef zijn over de machtsvorming in het internet. Het is het begin van een nieuw narratief. De European Data Protection Supervisor Buttarelli noemde het recent ‘bringing back the dignity in the digital’.”
SIDN Connect
Een mooi moment ook om hier met aanwezigen tijdens SIDN Connect bij stil te staan. “Ik denk dat we met elkaar het nieuwe verhaal moeten ontwikkelen. Daarvoor moet je ook met elkaar, zowel voor het technologische als het sociaal-maatschappelijke domein, een taal vinden die mensen begrijpen en die aanspreekt. Een taal die ook enige moed geeft. Die kan leiden tot beleidsverandering. Samen bedenken hoe we van Next Generation Internet een goede beweging kunnen maken."