De invloed van zoekmachines en online zoekgedrag op online polarisatie

Browser extensie

Het idee voor het project ontstond toen Shenja hoorde van een vergelijkbaar project aan de Queensland University of Technology. Geïnspireerd door de aanpak om een neutrale manier te ontwikkelen om te begrijpen hoe zoekmachines werken, stelde ze voor om een soortgelijke browserextensie te ontwikkelen binnen de Universiteit Twente.

Shenja: “Het resultaat is een interdisciplinair project waarbij verschillende faculteiten samenwerken om inzicht te krijgen in de invloed van zoekmachines op digitale polarisatie. De extensie verzamelt gegevens van gebruikers zonder hun zoekgeschiedenis in te zien of hen om extra zoektermen te vragen. Wij sturen onze eigen zoektermen door de extensie, vaak een cluster van zoekwoorden die op hetzelfde thema zitten, zoals migratiestroom en vluchtelingen, zodat we kunnen analyseren welke zoekresultaten gebruikers te zien krijgen. Dit helpt ons te begrijpen hoe zoekmachines informatie filteren en personaliseren.”

Eerste bevindingen

De eerste gegevens laten volgens Roel zien dat niet iedereen dezelfde zoekresultaten krijgt, zelfs als ze dezelfde zoektermen gebruiken. “Hoewel de bovenste resultaten in de zoekmachines vaak overeenkomen, zitten er verschillen in de lagere posities. Dit heeft invloed op de manier waarop mensen informatie consumeren, aangezien de meeste mensen meestal alleen naar de eerste paar zoekresultaten kijken.”

Daarnaast lijkt er een verband te zijn tussen sociodemografische gegevens, zoals leeftijd, inkomen en geslacht, en de zoekresultaten die mensen te zien krijgen. Roel: “Oudere, goedverdienende doelgroepen zien bijvoorbeeld vaak andere zoekresultaten dan jongere, minder verdienende doelgroepen. We zien ook dat verschillende zoekmachines verschillende resultaten bieden, wat wijst op een zekere mate van personalisatie en mogelijk commerciële belangen achter de zoekresultaten. Hoewel we nog niet de inhoud van de zoekresultaten analyseren, is het duidelijk dat zoekmachines invloed hebben op de informatiediversiteit.”

Workshops voor bewustwording

Naast het verzamelen van gegevens organiseert het onderzoeksteam workshops om het publiek bewust te maken van de manier waarop zoekmachines werken en hoe dit invloed heeft op hun toegang tot informatie. Shenja: “Deze workshops geven we onder andere in bibliotheken en zullen ook plaatsvinden in januari, februari en maart 2025. Het doel is om mensen bewust te maken van de filterbubbels die ontstaan door zoekmachines en hen aan te moedigen kritisch na te denken over de informatie die ze ontvangen.”

Toekomstige stappen en verder onderzoek

Roel: “We blijven de verzamelde data analyseren en werken aan de verdere uitwerking van onze bevindingen. In de toekomst willen we de workshops breder beschikbaar stellen, onder andere door ze om te zetten in online lesmateriaal. We werken ook aan een dashboard waarmee gebruikers zelf met de verzamelde data kunnen spelen en zo inzicht krijgen in hun zoekgedrag en bijbehorende resultaten. Dit dashboard zal een interactief platform zijn die voor iedereen toegankelijk is.”

Samenwerking met het SIDN fonds

Het project Digitale Polarisatie is met SIDN fonds in contact gekomen door de call 'Grip op polarisatie'. Shenja: “Hier schreven we een voorstel voor om onze browserextensie verder uit te breiden en landelijk te testen. Door de financiële steun van SIDN fonds konden we dit ook daadwerkelijk uitvoeren. Daarnaast kwamen we in contact met verschillende organisaties, zoals Filterbubbel, het Instituut voor Beeld & Geluid en Cybersoek, waarmee we ideeën uitwisselden. We kregen bijvoorbeeld tips over hoe we onze workshops konden aanpassen, omdat we merkten dat de deelnemers zeer uiteenlopende profielen hadden.”

Mieke van Heesewijk, programmamanager bij SIDN fonds: “Het project Digitale Polarisatie raakt een van de meest urgente vraagstukken van onze tijd: hoe digitale technologie bijdraagt aan maatschappelijke tegenstellingen. Bij SIDN fonds zien we de cruciale rol van onderzoek naar mechanismen zoals zoekmachine-algoritmes, die bepalen welke informatie mensen te zien krijgen. Dit project combineert innovatieve technologie met maatschappelijke bewustwording, en biedt concrete handvatten om grip te krijgen op de invloed van zoekmachines op ons wereldbeeld. We zijn er trots op dit interdisciplinair onderzoek te ondersteunen en zo bij te dragen aan een meer inclusieve en kritische digitale samenleving.”

Meedoen aan het onderzoek

Het onderzoek loopt officieel tot maart 2025 en mensen kunnen nog steeds meedoen door de browserextensie te downloaden via digitalepolarisatie.nl. Naast de workshops voor het algemene publiek worden er ook workshops aangeboden voor medewerkers van bibliotheken en bedrijven. Het doel is om meer mensen bewust te maken van de rol van zoekmachines in digitale polarisatie en hen aan te moedigen om kritischer om te gaan met de informatie die ze online tegenkomen. Geïnteresseerden kunnen zich hiervoor aanmelden via de website.